Rusya’nın Avrupa’ya Ukrayna üzerinden geçen boru sınırlarıyla sağlanan doğal gaz akışını yeni yıl itibariyle sonlandırılmasıyla güç tedariği tartışmaları tekrar gündemde.
Rusya, 2024’ün son günlerinde Ukrayna’yı işgali öncesinde iki ülke ortasında imzalanan transit taşıma mukavelesinin mühletini uzatmayacağını açıklamış ve Avrupa’ya Ukrayna üzerinden gaz sevkiyatının durmasıyla Türkiye’nin TürkAkım boru çizgisiyle tek geçiş güzergahı olarak ön plana çıkacağı tezleri ortaya atılmıştı.
Ancak DW Türkçe’ye konuşan güç uzmanlarına nazaran TürkAkım boru sınırının Ukrayna’dan kesilen gazı teknik olarak ikame etmesi kolay değil. Bu nedenle Ukrayna’nın denklemden çıkmasının bu manada Türkiye’yi etkilemesine pek ihtimal verilmiyor.
Ancak spot piyasada doğal gaz fiyatlarındaki yaşanacak mümkün artışlar Türkiye’ye negatif yansıyabilir. Ayrıyeten uzmanlar, Türkiye’nin Suriye siyasetinin doğal gaz satın aldığı Rusya ve İran’da rahatsızlık yarattığına dikkat çekiyor.
Avrupa piyasasına AKP endeksledi
Necdet Pamir, Türkiye’nin geçtiğimiz periyotta yaptığı değişikliklerle Rusya’dan iki çizgiden aldığı gazla ilgili fiyat formülünü petrol eserlerine endeksli halden yüklü olarak TTF endeksli hale getirdiğine dikkat çekiyor. TTF, Hollanda merkezli bir sanal doğal gaz ticaret noktası.
Pamir, “Yani Avrupa’daki spot piyasa gaz fiyatına endeksli. Münasebetiyle TTF’deki artış, Türkiye’nin Mavi Akım’dan ve TürkAkım’dan aldığı gazın fiyatını üst hakikat çeker. Zira kontratımız yüzde 70 TTF, yüzde 30 petrol eserlerine endeksli bir hale getirildi. Münasebetiyle biz Rus gazını görece değerli almaya başladık” diyor.
Sert bir kış beklendiğine dikkat çeken Pamir, fiyatların kısa vadede üst taraflı seyretmesini bekliyor.
Pamir, milletlerarası siyasi gelişmelerin güç pazarına yansımalarına da dikkat çekiyor. Pamir’e nazaran Trump’ın işbaşına geçmesiyle mevcut çatışmaların durması halinde Kuzey Akım 1 ve 2 yine işlerlik kazanabilir ve fiyatlar orta ve uzun vadede kademeli olarak düşebilir. Pamir, Avrupa’da Amerikancı siyasetlere sıcak bakmayan yeni yapıların iktidara gelmesi halinde de Rusya ile Avrupa münasebetlerinin düzelmesini kuvvetle olası görüyor.
“Suriye siyaseti Türkiye’nin lehine değil”
Türkiye açısından ise güçte Rusya’ya bağımlılık halihazırda bir sorun olarak görülüyor.
Necdet Pamir, Türkiye’nin Rusya’ya çok önemli bir doğal gaz borcu olduğunu, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in bu borcu iktidarın lehine ertelediğini söylüyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 4 Eylül 2023 tarihinde Soçi’de Fotoğraf: Alexei Nikolsky/AP Photo/picture alliance
Son devirde Türkiye’nin Suriye’de yürüttüğü siyasetin Rusya ve doğal gaz alınan öteki ülke olan İran tarafından olumlu karşılanmadığını belirten Pamir, uyarıyor:
“Şu anki bilhassa Suriye’deki siyaseti nedeniyle Türkiye’deki iktidarın iktidarın gidişatı, pek hayra alamet değil. Türkiye bir istikrar siyaseti izlediğini yansıtmaya çalışıyor. Lakin Türkiye’nin Ortadoğu siyaseti, bilhassa Suriye siyaseti Türkiye’nin lehine değil. Güç jeopolitiğini de olumsuz etkiliyor.”
TürkAkım’ın değeri arttı mı?
Avrupa’da şu an doğal gaz tedariği konusunda ise bir kriz beklentisi yok. Soğuk hava koşulları münasebetiyle talep artışına paralel fiyatların artabileceği ya da fiyatlarda son günlerde olduğu üzere spekülatif artışlar görülebileceği belirtiliyor.
Türkiye ile Rusya ortasında imzalanan muahede çerçevesinde Ocak 2020’de devreye giren TürkAkım projesi, her biri yıllık 15,75 milyar metreküp kapasiteye sahip iki çizgiden oluşuyor.
Enerji uzmanı Necdet Pamir, TürkAkım’ın zati hem Türkiye’ye hem de Avrupa’nın doğusundaki kimi ülkelere gaz sağlamak üzere gerçekleştirilen bir proje olduğuna dikkat çekiyor.
Ukrayna üzerinden taşınan Rus gazının yıllık ölçüsünün 1990’ların ortasında 141 milyar metreküpken 2021’de 42 milyar metreküpe düştüğünü belirten Pamir, Kuzey Akım 1 ve 2, TürkAkım, Mavi Akım üzere boru sınırlarının Ukrayna’nın değerini esasen azalttığını vurguluyor.
Son periyotta Avrupa’ya Ukrayna üzerinden taşınan Rus gazının 10-15 milyar metreküp civarında olduğunu tabir eden Pamir, bu kapasitenin geçeceği sınırın mutabakatının da 31 Aralık 2024’te sona erdiğini aktarıyor.
“Rusya’nın Ukrayna üstünden sevk ettiği gaz sıfırlandı. Türkiye’nin ehemmiyeti arttı” tartışmalarını gereksiz gören Pamir, “TürkAkım sınırının zati kapasitesi muhakkak. O da Doğu Avrupa’daki, Balkanlar’daki ülkelere gidiyor zati. Bu türlü bir şey olabilmesi için yeni bir boru çizgisinin inşası lazım. Ve Avrupa Birliği’nin mevcut yönetiminin Rus gazına yeşil ışık yakması lazım” diye ekliyor.
Fiyatlar yükselecek mi?
Fiyatlar açısından ise Pamir, 10-15 milyar metreküplük kesintinin piyasaları çok fazla etkileyecek bir ölçü olmadığını, başka yandan mevcut durumun zati makûs olduğunu belirterek “Fiyatlar bu nedenle biraz da ruhsal olarak arttı. Spekülasyonlar nedeniyle arttı. Bu olağan ki Türkiye’yi etkiler” diyor.
Türkiye’de doğal gaz faturası, farklı anlaşmalara dayanan farklı formüllere nazaran fiyatlandırılıyor. Doğal gaz ithalatı Rusya, İran ve Azerbaycan’dan beş boru sınırı ile ikili mutabakatlar kapsamında gerçekleştirilirken sıvılaştırılmış gaz (LNG) ithalatı spot piyasadan yapılıyor.
Uzun vadeli ithalat muahedeleri, uzun yıllardır petrol eserlerine endeksli fiyat formülleri ile oluşan fiyat ve şartlarla satın alınırken spot piyasadaki alımlar, memleketler arası piyasalarda alım yapılan tarihlerdeki vadeli piyasa (Hollanda TTF, Henry Hub) fiyatları üzerinden yapılıyor.
“Türkiye’yi direkt etkilemez”
DW Türkçe’ye konuşan BOTAŞ Gaz Alımı Eski Daire Başkanı Ali Arif Aktürk de Avrupa’ya Ukrayna üzerinden gaz sevkiyatının durmasının Türkiye’yi direkt etkileyeceğini düşünmüyor.
BOTAŞ Dörtyol Güç TerminaliFotoğraf: Ibrahim Erikan/AA/picture alliance
“Çünkü TürkAkım’daki kapasite tümüyle dolu. Ruslar bu çizgi üzerinden tüm kapasiteyi kullanıyorlar” diyen Aktürk, “Ukrayna’dan şu anda kesilen yıllık 14 buçuk milyar metreküp civarında. Bu ölçüsü Türkiye üzerinden ek olarak ikame etme talihi teknik olarak yok. Münasebetiyle Türkiye üzerinden Avrupa’ya ek gaz gidemez. Hem TürkAkımı’nda yok, hem Bulgaristan ve öte tarafta bu türlü bir kapasite yok” sözlerini kullanıyor.
Sevkiyatın durmasının Türkiye’ye ve Avrupa’ya fiyatlar üzerinden bir tesiri olduğunu lisana getiren Aktürk, “TTF fiyatları bu nedenle 15 günde yüzde 34 arttı. Fiyat 16 Aralık’ta 38 euroydu. Artık 50 euroları yakaladı. Türkiye de spot alıyor, spot LNG alıyor. Münasebetiyle Türkiye’nin alım fiyatlarını da bilhassa spot bazda artırdı” diye konuşuyor.
Ali Arif Aktürk, tekrar de fiyatların 50-55 euroların üzerine çıkmasını beklemiyor.
Avrupa’daki yeraltı depolarındaki düzeyin fiyatları belirleyeceğini belirten Aktürk’ün verdiği bilgiye nazaran Avrupa’da doğal gaz stoku Kasım başında yüzde 95’lerdeyken şu anda yaklaşık yüzde 75’ler civarında.
Aktürk, “Eğer kış koşulları tekrar çetin geçmeye devam ederse Şubat ayının sonları yahut Mart başında ek talep doğacak. Bu da fiyatları yeniden bir ölçü üst çekebilir” diye ekliyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?